PZW Tarn��w

Podczas badań monitoringowych na rzece Dunajec w dniu 15 października br. zostało złowionych 5 głowaczy białopłetwych  w okolicach m. Olszyny wymiary od 8 do 4,5 cm  zdjęcia z połowu.  

Opis głowacza białopłetwego.

 

GŁOWACZ BIAŁOPŁETWY (COTTUS GOBIO)

To słodkowodna ryba należąca do rodziny głowaczowatych. Dawniej w różnych regionach Polski nazywany babą, babką, babczukiem, pałogłowcem, pałosem, głocem, gucem lub zgarem. 

WYSTĘPOWANIE I SIEDLISKO 

Głowacze występują w potokach, rzekach i jeziorach Azji, Ameryki Północnej oraz Europy. 

   

W Europie występuje od Uralu po Pireneje. Brak go na Półwyspie Pirenejskim, Peloponeskim, południowej części Półwyspu Apenińskiego i Bałkańskiego, północnej Jutlandii, Półwyspie Kolskim, północnej Skandynawii, Szkocji oraz Irlandii. Na terenie Polski zasiedla większość sudeckich i karpackich dopływów Odry, Wisły, Łeby i Dunaju. W środkowym pasie spotykany jest rzadko. Wyraźnie liczniejszy w rzekach przymorskich, Pomorza Zachodniego, Warmii, Mazur i Suwalszczyzny. Gatunek występuje na terenie lub w otulinie parków narodowych i krajobrazowych (Pienińskiego, Gorczańskiego, Stołowogórskiego, Magierskiego, Bieszczadzkiego, Świętokrzyskiego, Roztoczańskiego) oraz rezerwatów ichtiologicznych (Drwęca, Grabowa). 

Jeszcze 20 lat temu można go było uznać za gatunek pospolity. Obecnie obserwuje się gwałtowne kurczenie się miejsc występowania tego gatunku w związku z degradacją środowiska wodnego. 

Głowacz białopłetwy zasiedla zarówno środowiska i górne odcinki podgórskich rzek, zaliczanych do dolnej części krainy pstrąga i lipienia, oraz krainy brzany jak i morenowe potoki charakteryzujące się większym spadkiem i dobrze natlenione wodą rzadko osiągającą 240C. Spotykany bywa również w jeziorach o dobrze natlenionej wodzie i kamienistym fragmencie dna oraz w wysłodzonych zatokach bałtyckich o zasoleniu do 70/00. 

Najczęściej przebywa na żwirowato-kamienistym rzadziej na piaszczystym i pokrytym roślinami dnie. 

W rzekach preferuje płytsze przybrzeżne odcinki o głębokości 10-50 cm. W jeziorach schodzi nawet do głębokości 50 m. 

W ciągu dnia przebywa ukryty pod kamieniami, korzeniami drzew i gałęziami. W kryjówkach jest niedostępny dla prześladowców – pstrągów, brzan i kleni. Tam gdzie dno jest piaszczyste szukają kryjówek wśród kęp roślin, moczarki, wywłócznika albo rzęśli. Czasami chowają się w leżących na dnie śmieciach, starych naczyniach, oponach i w tym co bezmyślni ludzie wrzucają do strumieni. 

   

OPIS GATUNKU 

Ryba o niewielkich rozmiarach ciała, maksymalna długość to 15-18 cm. Przeciętna waga 20 g max 70 g. 

Ciało ma kształt maczugowaty, kijankowaty, krępy, lekko grzbietobrzusznie spłaszczone, zwężające się ku tyłowi. 

Głowa trójkątna, duża, szeroka z dużym otworem gębowym oraz małymi wysoko osadzonymi oczami. Skóra nie jest pokryta łuskami, mogą jedynie występować kolce na bokach ciała. Pokrywy skrzelowe z silnym wygiętym kolcem. Wąskie szczeliny skrzelowe. Błony podskrzelowe zrośnięte z przegrodą międzyskrzelową. W połowie wysokości ciała przebiega wyraźna linia naboczna od głowy do nasady płetwy ogonowej. Mieści się na niej 30-35 małych płytek kostnych. 

Na grzbiecie głowacza znajdują się dwie płetwy połączone ze sobą cienką błonką, rzadziej oddzielone od siebie niewielką przestrzenią. 

Pierwsza niższa i krótsza o ok. ½ od drugiej ma kolczaste promienie. Płetwy piersiowe duże, wachlarzowate, a tuż pod ich nasadą znajdują się płetwy brzuszne. Brak pęcherza pławnego. Ubarwienie zmienne, uzależnione od rodzaju podłoża. Najczęściej szarobrązowe z ciemniejszymi nieregularnymi poprzecznymi plamami na grzbiecie i bokach. Płetwy grzbietowe, ogonowa i piersiowe mają poprzeczne paski na promieniach. U samców w okresie tarła ubarwienie staje się ciemnoszare lub niebieskawoczarne, a brzeg pierwszej płetwy grzbietowej obramowany jest pomarańczowym paskiem. W tym czasie samice są jaśniejsze, żółtawe lub popielatoszare. 

Głowacz to gatunek o krótkim okresie życia, w warunkach naturalnych trwającym od 4 do 6 lat. 

   

ROZMNAŻANIE 

Głowacz po osiągnięciu dojrzałości płciowej w wieku 2-3 lat przystępuje do tarła zaraz po stopnieniu śniegu, gdy woda osiągnie temperaturę 7,5 – 13,5 0C, co w naszych warunkach klimatycznych ma miejsce pod koniec marca lub na początku kwietnia. 

Zwiększa się znacznie aktywność tej spokojnej ryby w związku z poszukiwaniem partnerki i odpowiedniego miejsca na założenie gniazd. Nie odbywa jednak typowych migracji tarłowych rozradzając się w okolicy swych żerowisk i kryjówek spoczynkowych. 

Obecność kamieni na dnie jest szczególnie ważna do założenia gniazda i rozrodu. Samiec przygotowuje mały dołek pod kamieniem a po godowym tańcu samica przykleja do spodniej strony kamienia od kilkudziesięciu do kilkuset ziaren ikry. Ikra jest koloru żółtego lub pomarańczowego a jej średnica waha się od 1,6 do 2,6 mm. Samiec zapładnia ikrę i opiekuje się nią przez cały okres inkubacji, wachlując ikrę płetwami. Po wylęgnięciu się larw strzeże też wylęg, a próbujące uciec larwy przenosi w pyszczku z powrotem do gniazda. 

Okres inkubacji ikry wynosi 3-6 tygodni. W chwili wylęgu larwy mierzą 6-7 mm długości. Przez pierwszych 10-12 dni odżywiają się zawartością dużego, okrągłego woreczka żółciowego. Młode ryby rosną bardzo szybko i już w końcu drugiego roku życia uzyskują dojrzałość płciową. W populacji głowacza samice zawsze przeważają pod względem liczebności. 

   

ODŻYWIANIE 

Głowacz w ciągu dnia ukryty jest pomiędzy kamieniami, korzeniami i gałęziami. W razie niebezpieczeństwa umyka zygzakowatymi krótkimi skokami, znikając błyskawicznie w kryjówce. Na poszukiwanie pokarmu wyrusza dopiero po nastaniu ciemności. 

Odżywia się małymi zwierzętami dennymi larwami ochotkowatych, chruścików, jętek, widelnic oraz kiełżami. Zjada głównie aktywnie poruszające się lub dryfujące zwierzęta. Formy osiadłe ślimaki, meszki zjadane są rzadko. Nie potwierdzają się też opinie, że żywi się ikrą i narybkiem stąd w gospodarce rybackiej traktowany był jako groźny szkodnik. Jest to pokarm pobierany sporadycznie. Największą aktywność pokarmową wykazuje od listopada do czerwca. 

Mimo małych rozmiarów głowacz spełnia ważną rolę w ekosystemie rzecznym, zjada to co nie jest dostępne dla ryb o większych rozmiarach, w niewielkim stopniu konkurują o pokarm z narybkiem innych gatunków. 

   

ZNACZENIE GOSPODARCZE I OCHRONA 

Ze względu na małe rozmiary i nieliczne występowanie gatunek ten nie ma żadnego znaczenia gospodarczego. Jednak ze względu na wysokie walory smakowe karpaccy pasterze spożywali głowacze pieczone w ognisku. W wodach gdzie występuje licznie, stanowi pokarm pstrąga, lipienia, miętusa, klenia, węgorza i głowacicy. 

Obecnie głowacz biało płetwy jest objęty ochroną ścisłą, zaliczany do gatunków wymagających ochrony czynnej, ujęto go też w Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych. Jest też gatunkiem wymagającym tworzenia „specjalnych obszarów ochronnych” w sieci Natura 2000. 

Aby polepszyć stan zachowania gatunku należy więc rozpoznać i usunąć aktualne zagrożenia do których należą: 

– wskutek inwestycji wodnych i wydobywania żwiru i kamieni następuje zniszczenie populacji, miejsc bytowania i rozrodu. 

– trwałe przegradzanie rzek, uniemożliwiające wędrówki ryb 

– zabijanie i okaleczanie migrujących ryb w turbinach hydroelektrowni 

– zanieczyszczanie i zamulanie kamienisto-żwirowego dna miejsca bytowania gatunku i miejsca rozrodu co przyczynia się do obumierania złożonej ikry na tarliskach 

– wzrost temperatury wody w rzece w okresie letnich susz, obudowa brzegów strumieni. 

   

CIEKAWOSTKI 

•Żyje często w tych samych wodach co śliz, jest bardzo wrażliwy na zmiany składu chemicznego wody, dlatego prawie zupełnie zniknął z niżej leżących odcinków rzek. 

•Ma duże wymagania tlenowe w Niemczech i Austrii został w związku z tym uznany za rybę roku 2006. 

•Jest gatunkiem wskaźnikowym, obecność tej ryby wskazuje na dobrą jakość wody. 

•Głowacz podobnie jak afrykańskie naskalni ki i Lirniczki należy do grupy ryb speleofilnych – wychowujących narybek w małych grotach i szczelinach wśród kamieni. 

•Wraz z nastaniem wiosny samiec obejmuje rewir i broni go (szczelina pod kamieniem) w miejscu tym zapędzona przez niego samica lub kilka samic składa ikrę, po tarle rola samicy się kończy. 

•Ikrę samica składa w pozycji obróconej brzuchem do góry, przyklejając ją do stropu małej groty.